Nga Albana Nexhipi Lekaj
Teksa merr një dorë studimin “Etnografi në diktaturë”, shkruar nga dy studiuesit Nebi Bardhoshi dhe Olsi Lelaj, botuar prej Akademisë së Shkencave, të nevojitet së pari një dozë e fortë përqendrimi. Kjo, ngase, qysh titull, një sërë konceptesh e fushash mendimi, si Etnografi, Diktaturë, Dije, Shtet e Holokaust, vijnë e zënë radhë përpara teje, “hipur kaluar” mbi shpinën e një punëtori fshati që korr grurin veshur me jelek (imazhi në kopertinë), si një barrë që duhet lehtuar e shoshitur, për ta kuptuar sa më mirë njeriun e pasviteve ’90, peng tashmë i një metodologjie, e cila i ka rrënjët thellë në historinë e Shqipërisë
Është kjo ndjesia e parë që të jep ky libër studimor, botuar në fakt që më 2018-n, por i pakohë dhe i patëdytë në qasjen që ofron, ndjesi e cila dora-dorës, e nga faqja në faqe, sa vjen e ia lë vendin parashtrimit të fakteve e koncepteve studimore, duke të shpjeguar kështu motivet e një prej pikëpyetjeve më të mëdha mbi zhvillimin studimeve shqiptare, mbetjen e tyre në një stad mediokër krahasuar me ato në rajon e botë, e po ashtu edhe pikëpyetjet mbi vetë personalitetin të intelektualit shqiptar, i cili pas viteve 90, duket nuk po e gjen dot udhën për t’iu qasur në mënyrë bashkëkohore dijes. Përgjegjësia, nga sa del edhe prej këtij studimi, i takon edhe kësaj të shkuare të studimeve shqiptare, që ky studim “Etnografi në diktaturë, Dija, Shtetit, dhe Holokausti ynë”, merr në shqyrtim.
Periudha që studiohet në këtë libër nis që prej vitit 1947, kur Këshilli i Ministrave të kohës, merr vendimin për ngritjen e Institutit të Shkencave. Aty nisin e ndërveprojnë së bashku një sërë fushash si Historia, Letërsia, Folkloristika, Etnografia, të cilat në fakt, siç shpjegohet edhe në këtë studim, përmes referencave të shumta arkivore nga vendi, e po ashtu edhe përmes një bibliografie të pasur nga mendimi antropologjik më në zë i fushës, punojnë, nën udhëheqjen e Partisë, për ndërtimin e “Botës së re” e të “Njeriut të ri”.
Përmes koncepteve të liminalizimit (Arnold Van Genep dhe Victor Turner), e po ashtu edhe atë të holokausitit kulturor (Bauman), dy studiuesit Bardhoshi dhe Lelaj, dëshmojnë në këtë studim, krejt procesin e “shndërrimit/transformimit/përpunimit” të botës akademike dhe figurës intelektuale shqiptare, në një akademizëm dhe intelektualizëm që operojnë ngushtësisht brenda skemës së imponuar të realizmit socialist, i cili, “fshiu” përmes tyre, ato që nuk i interesonin nga Folklori, Historia, Etnografia dhe Letërsia, për të ndërtuar kështu atë qasje/ideologji, që do të mbrunte më pas 5 breza me radhë, të cilët, përsa qenë të etur për dije, e përthithën atë si të vetmen mënyrë e metodologji të të studiuarit të gjërave, duke sjellë kështu edhe përçudnimin e qasje/dijes akademike, e po ashtu edhe të figurës së intelektualit shqiptar.
Nuk mungojnë në këtë studim edhe zëra të njohur të etnografisë shqiptare, si Rrok Zojzi, Mark Tirta, Andromaqi Gjergji, Abaz Dojaka, e mjaft të tjerë, të cilët, përgjatë viteve nga sa dëshmon studimi në fjalë përmes referencave e bibliografisë, janë përpjekur të thonë saktë e pa ngurrim fjalën e tyre, por sërish, në një pamje makro të dijeve, dëmi qe bërë. Edhe pse vdekja e Hoxhës mundësoi vënien në krizë të kësaj qasjeje, distancimin prej saj, e po ashtu nevojën për ta zëvendësuar atë me qasjen që i bëhet dijes në Evropë e botë, sërish, me sa duket, do të nevojiten edhe 50 vite të tjera, për t’u shpëtuar strukturave të ligjiërimit të realizmit socialist në parashtrimin e dijes.
Përshtypje të bën në këtë studim, qëmtimi i detajuar i literaturës së huaj, e po ashtu edhe materialet arkivore në favor të argumentimit se “kultura e kontekstit”, nuk duhet të pengojë askënd për të analizuar raportin dije-pushtet gjatë komunizmit në Shqipëri.
Dhe me shpresën se ky studim nuk do të mbetet i vetmi në këtë drejtim, nevojitet një analizë sa më thellë e të shkuarës, për të ngjizur kështu një tjetër qasje ndaj dijes, e madje në thelb edhe vetë dijen, përtej strukturave të mendimit alla “realizëm socialist”, rrënjosur dashur-pa-dashur, në të pandërgjegjshmen e shumicës prej nesh.
Copyright © MetropolPost.al
